MADEN HUKUKU
RÖDÖVANS SÖZLEŞMELERİ
RÖDÖVANS
kelimesinin kökü Latince REDİTUS kelimesinden gelmekte olup, kelime anlamı gelir, irat şeklindedir. İlk olarak
Fransızca ’ya REDEVANCE şeklinde yerleşmiş olup, İngilizce karşılığı olarak
ROYALTY kelimesi kullanılmaktadır. Fransızca okunuşuna uygun şekilde Türkçe ’ye
RÖDÖVANS şeklinde girmiştir.
İngilizce anlamının çevirisi ise, bir yazara ya da bir yayımcıya haklarını devretmeleri karşılığında düzenli aralıklarla ödenmesi gereken para, madenleri işletilen toprağın sahibine sabit bir miktar olarak ya da üretim birimi üzerinden ödenmesi gereken para, toprak kirası şeklindedir.
Rödövans Sözleşmesi Nedir?
Maden Kanunun 5.madde birinci fıkrasında maden haklarının bölünemeyeceği kesin bir şekilde hüküm altına alınmıştır. Bu yasak da uygulamada ruhsat sahibi için büyük zorluklar yaratmaktadır. Bu ihtiyaçtan dolayı da Rödövans sözleşmeleri ortaya çıkmıştır.
Bu sözleşmenin yanı sıra ruhsat sahibi sahip olduğu hakları tümüyle devredebilir. Bu husus da Maden Kanunu 5. Maddede hüküm altına alınmıştır. Maden ruhsatları, görünür rezerv geliştirme hakkı ve buluculuk hakkı devredilebilir. Devir yapılmadan önce arama ve işletme ruhsatlarının devir edildiği tarihteki ruhsat bedelinin iki katı tutarında devir bedeli alınır. Devir Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı onayı ile gerçekleşir. Ve işbu devrin MADEN SİCİLİNE şerh edilmesi zorunlu kılınmıştır. Devir işleminin tamamlanması için devrin sicile şerh edilmesi gerekmektedir.
Rödövans sözleşmesi, Maden Ruhsat Sahalarının hak sahibi tarafından, işletme hakkı kendinde kalması şartıyla bir süre için gerçek veya tüzel kişiye tahsis edilmesi anlamına gelmektedir. Sözleşme ile maden ocağının işletilmesini üstlenen özel veya tüzel kişi, ruhsat sahibine, çıkarılan madenler için bir ödeme yapar. İşbu ödeme; sabit bir tutar olarak belirlenebildiği gibi bir oran şeklinde de kararlaştırılabilir.
Mevzuatımızda
hukuki düzenlemesi olmayan işbu sözleşme 2005 yılında Yönetmelik ile hukuki bir
tanımlama içine dahil edilmiştir. 3.2.2005 tarihinde 25716 Sayı ile Resmî
Gazetede yayınlanan “Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği” nde rödövans
sözleşmesi aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.
Yönetmelik
hükmüne göre, rödövans sözleşmeleri bir tanıma kavuşsa da halen hukukumuzdaki
yeri tartışma konusudur. Genel anlamda bir HASILAT KİRASI şeklinde kabul
edilmekte ve Türk Borçlar Kanunu’na tabi olmaktadır. Nitekim, Yargıtay’ın
yerleşik kazanmış olduğu kararları bu sözleşmeyi Hasılat/Ürün Kirası olarak
tanımlar ve Türk Borçlar Kanunu hükümlerini kıyasen uygular. Ancak Yargıtay’ın
istisnai sayılabilecek bazı kararlarında, rödovans sözleşmesini ASIL İŞVEREN-
ALT İŞVEREN ilişkisine benzettiği ve bu husustaki düzenlemelerin kıyasen
uygulanması gerektiğini kabul ettiği söylenebilir.
Rödovans Sözleşmesinin Şekil Şartları Nelerdir?
Rödövans kural olarak, herhangi bir şekle tâbi olmayan, tam iki tarafa borç yükleyen, isimsiz/ atipik, karma bir sözleşmedir. Rödövans sözleşmesi kanunda özel olarak düzenlenen bir sözleşme olmadığından ve şekil şartı belirtilmediğinden Türk Borçlar Kanununun 12. Maddesi uyarınca, sözleşmelerin geçerliliği “kanunda aksi belirtilmedikçe şekle bağlı değildir “ hükmü gereğince bir şekil şartına bağıtlanmamıştır. Bu nedenle kanunda aksi düzenlenmeyen işbu sözleşme için de şekil şartı aranmamaktadır. Uygulamada, yazılı şekilde yapılan işbu sözleşme taraflarca imza edilerek yürürlüğe girmektedir.
( Yargıtay 14. Hukuk Dairesi 20.02.2007 tarih, 2007/111 Esas, 2007/ 1552 Karar)
Maden Kanununda bu konuda özel bir düzenleme yer almadığı için bu sözleşmenin taraflarına yükledikleri haklar ve borçlar ile sözleşmenin sona ermek halleri konusunda, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 357 ve devamı maddelerinde yer alan ürün kirasına ilişkin özel hükümler uygulanır. Rödövans sözleşmesi, hasılat ürün kirası sözleşmesinin bir türüdür.
Yargıtay 10. HD. 17.10.2014, E.
2014/16695, K. 2014/19906,
“Rödövans sözleşmesine Maden Kanununda özel bir düzenleme olmadığı için Borçlar Kanununun 270 ve devamı maddelerinde düzenlenen “hâsılat kirasına” ait hükümler uygulanır. Türk Borçlar Hukukunda sözleşmelerde şekil serbestîsi geçerlidir. Yasada özel olarak bir şekle bağlanmayan sözleşmeleri taraflar istedikleri şekilde yapabilirler. Rödövans sözleşmesi maden ruhsatının devri anlamına gelmediğinden, devir sözleşmesinin Maden İşleri Genel Müdürlüğünde yetkili memur huzurunda yapılması zorunluluğu yoktur...”
Sözleşme Taraflarının Hak Ve
Yükümlülükleri
Ruhsat sahibinin temel hakları, rödövans bedelini ve
maden sahasının amacına uygun şekilde kullanılmasını talep etme hakkıdır.
Bununla birlikte, ürün kirasının hükümlerinin genel hükümlere yaptığı atıf
nedeniyle boşluk olan durumlarda kıyasen kira sözleşmesi hükümleri
uygulanabilir.
Rödövansçının hakları
ise öncelikle sözleşmede belirlenen şekilde maden alanının işletmeye uygun
halde kendisine teslimidir. Borçları ise ücret ödeme ve maden alanının
işletilmesidir. İş sağlığı ve güvenliğinden doğan sorumluluklar ise Maden
Kanunu Ek 7.Madde gereği rödövansçının üzerindedir. Maden sahasında çalışan
işçiler bakımından iş sağlığı ve güvenliği sebebiyle doğan idari, mali ve
hukuki yükümlülüklerden sadece rödövansçı sorumlu tutulacaktır. ancak madenin
işletilmesi sonucu üçüncü kişiler zarar görürse TBK 71 inci madde gereği,
ruhsat sahibi ve rödövansçı müteselsilen sorumludur.
Türk Borçlar Kanunu madde 278'de de işaret edildiği gibi, rödövansçı maden sahasını iyi bir şekilde işletme borcu altındadır. Akılcı ve gereklerine uygun bir maden işletmesi göstermeyerek, maden rezervini daha sonraki kullanımlar için ulaşılamayacak şekilde tahrip eden rödövansçı, ruhsat sahibine karşı sorumlu olur.
GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Rödovans sözleşmelerinin esasının KİRA SÖZLEŞMES olduğu
düşünüldüğünde görevli mahkemenin HMK gereği SULH HUKUK MAHKEMESİ olduğu
açıktır. Ancak sözleşmenin niteliğinin bir devir olması durumunda İDARİ YARGI’nın
görevli olduğu da unutulmamalıdır.
Yargıtay 6.HD.
8.7.2013, E. 2013/9552, K. 2013/11644 “HMK’nun
4/1-a maddesine göre “Kiralanan taşınmazların, 2004 sayılı İcra ve Îfl as
Kanununa göre ilâmsız icra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler ayrık olmak
üzere, kira ilişkisinden doğan alacak davaları da dâhil olmak üzere tüm
uyuşmazlıkları konu alan davalar ile bu davalara karşı açılan davalarda” Sulh
Hukuk Mahkemesi görevlidir. Mahkemelerin görevi kamu düzenine ilişkin
kurallardan olup, yargılamanın her aşamasında istek üzerine ya da re’sen
gözetilmesi gerekir. Somut olayda, davacı kiraya veren, tarafl ar arasında
imzalanan rödovans sözleşmesine dayanarak tahliye ve kira alacağı isteminde
bulunmuştur. Tarafl ar arasındaki uyuşmazlık, kira ilişkisinden kaynaklandığına
göre, görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir.”
Yargıtay 11. Hukuk
Dairesinin 6.11.1981 tarih, 1981/3574 Esas, 1981/4653 Karar sayılı kararı.
“Maden sahaları
üzerindeki işletme hakkının devri işlemi, Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın
iznine ve yasada öngörülen merasimin yerine getirilmesine bağlı olduğundan, hem
şekil hem de esas yönünden idarî bir tasarruf niteliğindedir. Bu nedenle,
davanın idarî yargıda görülmesi gerekir.”
SÖZLEŞMENİN
SONA ERMESİ YA DA FESHİ
Rödovans sözleşmesi, niteliği gereği bir özel hukuk sözleşmesi olduğundan ve özel bir kanunla da düzenlenmediğinden, sözleşmenin sona ermesi bakımından öncelikli olarak ürün kirasına ilişkin hükümler kıyasen uygulama alanı bulacaktır. Rödovans sözleşmesinin sona ermesi noktasında ürün kirasına ilişkin hükümlerin yetersiz kaldığı durumlarda Borçlar Kanununun Genel Hükümlerini uygulamak gerekecektir.
Sözleşmenin sona
erme halleri için ürün kirası hükümlerine ve sona erme sebeplerine bakmak
gerekir.
İbra, yenileme, alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi, takas, aşırı ifa güçlüğü, ikale ve kusursuz ifa imkansızlığı halleri sözleşmenin niteliği uygun düştüğü ölçüde uygulanır. Ayrıca, rödövans sözleşmesinin sürekli sözleşme olmasından bahisle, eğer sözleşmede başkaca bir süre belirlenmemişse, TBK’nın 367-371 maddeleri gereği, 6 aylık fesih öneline uyarak taraflar sözleşmeyi feshedebilir.
(Yargıtay 11.H.D., 15.10.2002 gün ve E.2002/5942, K.2002/9079) Türk Borçlar Kanunun 362. Maddesine kıyasen ruhsat sahibi, rödövans bedelinin ödenmemesi halinde rödavansçıya ihtar çekerek 60 günlük önel ( ihbar sözleşmesi) tanımak zorundadır.
(Yargıtay 11.H.D. 15.10.2002 tarih, 2002/5942 Esas,
2002/9079 Karar) Sözleşmeyi haklı neden olmadan fesheden taraf karşı
tarafın uğrayacağı geri kalan rödövans alacağından mahrum kalma gibi müspet zararını
tazmin etmek zorunda kalabilir.
Ayrıca, sözleşmenin feshi halinde rödövansçının maden ruhsatını iade etmesi zorunludur.(Yargıtay 14.H.D 18.10.2010 tarih, 2010-9168 Esas, 2010-10791 Karar )Hasılat kirası niteliğindeki rödövans sözleşmelerinde, rödövanşçının sözleşemeye aykırı davranışları nedeniyle önceki ruhsat sahibinin sözleşmeyi feshetmesi halinde, maden ruhsatının iadesine karar verilmesi gerektiği.
ZAMANAŞIMI SÜRESİ
Rödövans sözleşmeleri, kira
sözleşmesi hükümlerine tabi olduğundan Türk Borçlar Kanunda yer alan
5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir.
(Yargıtay 14. H.D 20.02.2007 tarih, 2007- 11 Esas, 2007-1552 Karar ) Rödövans sözleşmesi, hasılat / ürün kirası niteliğinde olduğu için rövanş bedeli ile ilgili davalar, beş yıllık zamanaşımı süresine tabidir.
Yorumlar
Yorum Gönder